روح رمضان با سنت ها و آداب و رسوم گوناگون گره خورده و در این بین نگارستان ایران به عنوان پایتخت اقوام در ضیافت الهی آداب و رسوم ویژه ای دارد که زیبایی و شیرینی این ماه را دوچندان می کند.
رمضان ماه عشق و عرفان است، در این ماه مردم در دریای سخاوت پروردگار دُر گرانبهای معرفت و انسانیت را صید می کنند، ماه رمضان که فرا می رسد آداب و رسوم و آیین های این ماه در جای جای ایران اسلامی خواندنی است، می توان گفت یکی از فصول مهم و مشترک معنوی و دینی در زندگی اقوام مختلف، ماه رمضان است که نشان دهنده فرهنگ بسیار غنی آنها است.
مردم گلستان نیز با فرهنگ‌ها و خرده‌فرهنگ های مختلف در ماه مبارک رمضان آیین ها و آداب و رسوم ویژه ای دارند، گرچه با رشد تکنولوژی و مدرن شدن جامعه برخی از سنت ها و آداب و رسوم رو به فراموشی است اما برخی از آداب و سنت ها در ماه مهمانی خدا همچنان پا برجاست.
یک پژوهشگر و تاریخ نگار گلستانی در این باره گفت: استان گلستان اقوام مختلفی را در دل خود جای داده است و هر قوم آیین های ویژه ای دارند، یکی از رسوم مردم استان گلستان در ماه رمضان خانه تکانی بوده است، در گذشته مردم قبل از ماه رمضان نسبت به خانه تکانی منزل و غبارروبی مساجد اقدام می کردند که خوشبختانه امروزه نیز غبارروبی مساجد قبل از ماه رمضان انجام می شود.
«قربانعلی جعفری» ادامه می دهد، یکی دیگر از رسوم مردم گلستان قبل از آغاز ماه رمضان خرید مایحتاج ضروری منزل بوده است به طوری که در اولین اقدام برنج می‌خریدند آن را می شستند و نم دار می‌کردند سپس برنج را در هاون چوبی می ریختند و با یک تکه سنگ که به آن سیکوسنگ می گفتند آرد برنج تهیه می کردند.
وی می افزاید؛ از آنجایی که در زمان قدیم مردم یخچال نداشتند قبل از ماه رمضان گوسفند را ذبح می کردند و گوشت را با دنبه آن طبخ می کردند و درون پوست گوسفند قرار می دادند سپس آن را خشک می کردند تا در سفره های افطار و سحر از آن میل کنند.
این پژوهشگر و تاریخ نگار گلستانی با بیان اینکه فرهنگ سفر در ماه مبارک رمضان اهمیت زیادی دارد، گفت: فرنی یکی از خوردنی هایی است که پای ثابت سفره های افطار است، همچنین نان و پنیر و سبزی و انواع آش ها مانند آش رشته، آش ماست و انواع نان های محلی مانند نان فتیر، نان ورامه و نان پنجه‌کشی و قتلمه بر روی سفره های افطار قرار می گرفت.
سحرخوانی؛ آیین دیرینه گلستانی‌ها در ماه رمضان
جعفری می افزاید؛ در گذشته هنگام سخر برخی از افراد یک ظرف فلزی و یا شیپور را به دست می گرفتند و دیگران را برای سحر بیدار می کردند، سحرخوانی دو بخش داشت در سحرخوانی اول مردم را بیدار می کردند تا برای خود غذا درست کنند و دو سحرخوانی کوچک دیگر نیز نزدیک اذان صبح داشتند، البته این آیین هنوز هم در برخی از روستاهای دورافتاده کردکوی مانند حاجی‌آباد انجام می شود.
وی یادآور می شود؛ متأسفانه به مرور زمان و با گسترش تکنولوژی و ورود ساعت، رادیو و تلویزیون این سنت ها به فراموشی سپرده شده و ساعت‌های زنگ‌دار جایگزین آوای سحری‌خوانان در کوچه پس کوچه های شهر و روستاها شده است، در گذشته مردم پس از سحر نمی خوابیدند و به دعا و نیایش می پرداختند.
این پژوهشگر و تاریخ نگار گلستانی با اشاره به اینکه یکی از مهم ترین کارهای مردم گلستان در ماه رمضان به ویژه لیالی قدر نذری دادن است، بیان کرد: در واقع مردم اعتقاد داشتند غذایی که عطر و بوی آن بپیچد حتما باید از آن غذا به خانه همسایه ببرند که این کار در تمامی نقاط گلستان مرسوم است، می توان گفت کمک های مومنانه ریشه در آداب و رسوم مردم ما دارد.
روزه‌سری؛ راهی برای ترغیب روزه‌اولی‌ها در مسیر روزه‌داری
جعفری روزه سری را یکی دیگر از رسوم گلستانی ها می داند و می گوید؛ یکی از کارهایی که در گذشته انجام می شد به نوجوانانی که برای اولین بار روزه می گرفتند سر سفره افطار از سوی پدر، مادر، پدربزرگ و مادربزرگ هدیه داده می شد تا برای روزه‌داری تشویق شود که این کار روزه سری نام داشت.
وی بیان می کند؛ همچنین بعد از لیالی قدر در شب بیست و هفتم ماه رمضان برخی از شهرها و روستاهای ما حتما کله پاچه می خورند و آن را «کله‌پاچه ابنملجم مرادی» قاتل حضرت امیرالمؤمنین(ع) مینامند و از شدت تنفری که نسبت به این شخص پست دارند و میخواهند برای همیشه ابنملجم را بهعنوان انسانی جنایتکار مورد نفرین قرار دهند کله پاچه میخوردند، این کار در کردکوی معروف است و هر سال انجام می شود.
این پژوهشگر و تاریخ نگار گلستانی با بیان اینکه در لیالی قدر نیز مردم همه شهرها و روستاها شب زنده داری کرده و قرآن به سر می گیرند، می افزاید؛ ما در ۳۰ روز ماه رمضان روزانه یک جزء قرآن را قرائت می کنیم اما ترکمن ها هر شب ختم قرآن دارند.
جعفری معتقد است؛ بیشتر رسوم و سنت های ماه رمضان بر سر سفره های افطار و در نوع مواد غذایی نمود پیدا می کند، کردکوی هایی چند روز مانده به ماه رمضان حلوا درست می کنند و یا اولین پنج شنبه ماه رمضان به نیت اموات افطاری می دهند.
«غلامرضا خارکوهی»، محقق و تاریخ نگار گلستانی نیز درباره آداب و رسوم ترکمن ها در ماه رمضان گفت: مردم ترکمن نیز قبل از فرارسیدن ماه رمضان اقدام به تمییز کردن منازل خود می کنند که زنان ترکمن با شستشوی فرش‌ها، خانه تکانی و شستن پتو آلودگی ها را از چهره خانه می زدایند و به استقبال ماه مهمانی خدا می روند.
وی با بیان اینکه مردم ترکمن در گذشته آداب و رسوم خاصی در ماه مبارک رمضان داشتند که می‌توان به مراسم «کر»، « الله یلی»، «سلالیک»، «یارمضان» و غیره اشاره کرد، گفت: ماه رمضان در بین ترکمن ها به «اراز آی» شهرت دارد.
این محقق و تاریخ نگار گلستانی ادامه می دهد؛ ترکمن ها چند روز قبل از فرا رسیدن ارازآی ، به کشتن گوسفند و بز اقدام می کنند و گوشت آن را در بین فقرا و نیازمندان و همسایه ها تقسیم می کنند و یا اینکه با همان گوشت غذایی پخته و مهمانی می دادند که با آن «الله یلی» می گفتند.
خارکوهی مراسم یارمضان را رسوم دیگر ترکمن ها در ماه مهمانی خدا دانست و افزود: در شب‌های ۱۴ و ۱۵ ماه مبارک رمضان یک طلبه یا غزل‌خوان خوش صدا در روستا به راه می‌افتاد و اشعاری را می‌خواند که مضمون آن این بود که ای روزه‌داران ماه رمضان به نیمه رسید، مقاومت کنید تا نصف دیگر را روزه بگیرید و پس از هر مصرع جمعیتی که پشت سر این طلبه به راه می افتادند «الاو» یا «الله» می‌گفتند که به صورت منادایی بود.
وی با اشاره به اینکه پیام کلی مراسم «یارمضان» به معنای این بود که ماه نیمه شد و برای نیمه دیگر همت کنید، تصریح کرد: این مراسم تا پاسی از شب ادامه داشت و مردم در این مراسم خوراکی ها و نذری‌های زیادی را هدیه می کردند که درپایان مراسم بین نیازمندان تقسیم می شد.
این محقق و تاریخ نگار گلستانی، نماز تراویح را آداب دیگر ترکمن ها در ماه رمضان برشمرد و افزود: نماز تراویح اهمیت خاصی در بین اهل سنت استان گلستان دارد و ترکمن‌های استان گلستان در ماه نزول قرآن به مساجد محل خود رفته و شروع به خواندن نماز ۲۰ رکعتی تراویح می‌کنند.
خارکوهی با اشاره به اینکه ترکمن‌ها دو روز قبل از پایان ماه مبارک رمضان را، روز «کر» می‌دانند، ابراز داشت: در این روز زنان خانواده با کمک دختران و زنان همسایه و دوستان برای نظافت و خانه تکانی اقدام می کنند و به استقبال عید فطر می روند.
